AAC- alternatywne i wspomagające metody komunikacji - autorski zestaw symboli wspomagających porozumiewanie się na zajęciach hipoterapii

Co oznacza AAC?
Alternatywne i wspomagające metody komunikacji to wszelkie działania, których celem jest pomoc w porozumiewaniu się osobom niemówiącym lub posługującym się mową w ograniczonym stopniu. Zamiast wypowiadanych słów i zdań mogą one używać znaków graficznych (piktogramów, obrazków, symboli, etykiet z wyrazami, pisma obrazkowo-wyrazowego), znaków manualnych (gestów) lub znaków przestrzenno-dotykowych (np. przedmiotów). Dzięki temu osoby mające problemy z komunikacją mogą dokonywać wyborów, podejmować decyzje, pytać, opowiadać, wyrażać myśli i uczucia – pokonywać bariery w porozumiewaniu się i stawać się niezależnymi.

Dla kogo symbole?
Podczas zajęć stosuję symbole dla dzieci z zaburzeniami w porozumiewaniu się wynikającymi z różnych przyczyn, najczęściej jednak są to dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym oraz z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) oraz dzieci autystyczne. Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną również chętnie korzystają z takiej atrakcyjnej formy wspomagającej komunikację.

Co zawiera zestaw?
Symbole, które stworzyłam to zestaw podstawowy 64 kart (w tej chwili ulega on poszerzaniu) w formacie A6, które zawierają obrazki i podpisy pod nimi odnoszące się do sytuacji związanych z funkcjonowaniem przy koniu i na nim. Zestaw zawiera obrazki przedstawiające konia, części ciała konia, elementy rzędu końskiego, powitanie, pożegnanie, karmienie konia, przedmioty służące do pielęgnacji i czyszczenia konia, ćwiczenia do wykonania na koniu i przy koniu, piosenki oraz wierszyki. Na moje własne potrzeby do zestawu dopracowałam niektóre elementy dotyczące tylko mojej stajni – są to obrazki z konkretnymi końmi podpisane ich imionami, obrazki symbolizujące konkretne wybiegi żeby dziecko mogło wybrać, na którym placu chce pracować, jak również drągi, które są kolorystycznie zróżnicowane aby dziecko mogło wybrać, przez które i przez ile chce dziś przejeżdżać, przy okazji doskonaląc liczenie i rozpoznawanie kolorów.

Skąd pomysł na zrobienie takiego zestawu?
Jestem hipoterapeutką, pedagogiem, specjalnym, oligofrenopedagogiem, nauczycielem w Zespole Szkół Specjalnych. Zorganizowaliśmy zespół nauczycieli/terapeutów szkolących się i opracowujących narzędzia do komunikacji dla dzieci z różnymi potrzebami i możliwościami w tym zakresie. Mam kontakt z wieloma dziećmi z problemami w komunikacji. Ważne było uzmysłowienie sobie co jest monologiem, a gdzie zaczyna się dialog w terapii. Dzięki naszej pracy nawiązujemy z dzieckiem dialog i to z dzieckiem z głębokimi zaburzeniami w porozumiewaniu się, lub dzieckiem niemówiącym. Zobaczyliśmy jak łatwo jest ofiarować mu wielkie szczęście a jednocześnie wielką władzę dając mu możliwość podejmowania decyzji. Dzieci niepełnosprawne nieczęsto bowiem czują się autonomiczne, zazwyczaj postrzegają się jako częś rodzica, lub terapeuty. Zajęcia z nimi lub jakiekolwiek życiowe aktywności przeprowadzane są zwykle w stylu narzucającym, w formie propozycji nie do odrzucenia. Stworzenie symboli do porozumiewania się w trakcie zaję
hipoterapii miało służyć przede wszystkim umożliwieniu dziecku dokonania wyboru i uzyskania odpowiedzi na pytanie „Co chcesz teraz robić?”, a nie jak to często bywa „Czy będziemy robić to?” lub jeszcze gorzej „A teraz będziemy robić to!”. Oczywiście, niektóre dzieci i niektóre sytuacje wymagają odgórnego narzucenia zadania przez terapeutę bez możliwości dania wyboru dziecku ale w takich przypadkach nasze obrazki są także bardzo pomocne.

Czy dziecko wybiera to, na co ma ochotę?
Tak, ale z wybranych przez nas wcześniej propozycji. Zależnie od tego co planujemy zrobić tego dnia na zajęciach przedstawiamy dziecku wachlarz propozycji, z których może wybrać co i w jakiej kolejności chce zrobić.

Jak stosować zestaw na zajęciach?
Sposób zastosowania zestawu obrazków z podpisami na zajęciach hipoterapii zależy od dziecka i jego możliwości. Są dwa główne rodzaje jego zastosowania. Po pierwsze możemy dać dziecku wachlarz propozycji do wyboru. Stosujemy go u dzieci z widoczną intencją komunikacyjną, przy czym pokazujemy i dajemy dziecku do wyboru tyle plansz, ile jest w stanie przeanalizować. Zwykle zaczynamy od dwóch plansz z zapytaniem „Czy chcesz robić to czy to?” Z czasem możemy nawet dojść do całego albumu z planszami, które dziecko samo wertuje i wybiera zadania według uznania. Zdarza się, że dziecko z całej gamy różnych propozycji ułoży dla siebie cały konspekt zajęć (plan aktywności), który potem konsekwentnie realizuje.
Drugą podstawową formą zastosowania zestawu to obrazkowy plan zajęć. Tę formę stosujemy najczęściej u dzieci autystycznych, z zaburzeniami zachowania, psychotycznych. Służy ona przede wszystkim strukturalizowaniu czasoprzestrzeni i obdarzeniu dziecka świadomością tego co będzie się z nim działo. Początkowo poprzedzamy każde zaplanowane zadanie symbolem wspomagającym, czyli obrazkiem ilustrującym czynność wraz z podpisem. Z czasem możemy układać w zasięgu wzroku dziecka cały plan zajęć i kolejno odczepiać wykonane zadania. Taki system daje dzieciom poczucie bezpieczeństwa, gdyż widzą co będzie się działo w trakcie zajęć. Szybko daje się też zauważyć pozytywna zmiana w ich zachowaniu i nastawienie do wykonywanych ćwiczeń. I tak na przykład, odwieczny problem zakładania kasku dzieciom autystycznym zniknął, gdy symbol kasku pojawił się w planie zajęć na tablicy obrazkowej. Symbole widziane w układzie chronologicznym traktowane są przez dziecko jako odgórny plan nie podlegający dyskusji. Zniknął także problem prób nagłego schodzenia z konia w trakcie zajęć w najmniej spodziewanym momencie. Mając obrazkowy plan zajęć dziecko zawsze może sprawdzić patrząc na tablicę czy już kończymy zajęcia, a jeśli nie to kiedy ten koniec nastąpi. Niektórym dzieciom mającym problemy z rozłąką z rodzicami przyczepiamy kartę z obrazem mamy po ostatnim ćwiczeniu. To daje im poczucie bezpieczeństwa, spokój i pewność, że spotkanie z mamą nadejdzie choć jest odwleczone w czasie przeznaczonym na zadania, które także widzi na planszy.
Proponowany przeze mnie zestaw symboli ułatwia także pracę samemu hipoterapeucie. Ułożony wcześniej plan zajęć jest widoczny przez cały czas i może się on skupić tylko i wyłącznie na jego realizacji, a nie na nerwowym przypominaniu sobie tego co jeszcze zaplanował do wykonania w tej sesji.

A co z dziećmi, które nie chcą nic robić?
Wiem, że czasem hipoterapeuta musi się wielce „napocić” aby zachęcić dziecko do aktywności. Stosując symbole wspomagające komunikację dajemy takiemu dziecku narzędzie, dzięki któremu może niejako decydować samo o sobie, jest autonomiczne. Pracując w ten sposób robimy wrażenie, że po prostu spełniamy prośby dziecka, a dziecko czuje się sprawcą i panem swego losu. Motywacja do wykonywania zadań, które wybiera samo jest nieporównywalnie wyższa zgodnie z zasadą „sam wybrałem, czyli chcę to zrobić”.

W jaki sposób przechowywać symbole?
Zestaw symboli jest zalaminowany więc nie straszne mu żadne warunki atmosferyczne, błoto ni kurz, których nigdy nie brakuje na placu do prowadzenia zajęć. Do zestawu dołączony jest mocny rzep, którym mocujemy symbole do planszy lub innego stałego podłoża. Osobiście przechowuję wszystkie symbole w dużym albumie na płyty CD, a przed zajęciami przekładam, te których będę używać do mniejszego albumu na zdjęcia. Potem razem z dzieckiem układamy „plan aktywności” na tablicy przy placu do zajęć lub sięgamy bezpośrednio przed każdym zadaniem do albumu.

A co robić gdy dziecko nie widzi obrazka?
Jestem w trakcie opracowywania modeli trójwymiarowych do zobrazowania dziecku niewidzącemu, lub niedowidzącemu z niepełnosprawnością intelektualną pełnej gamy przygotowanych symboli. Jeśli dziecko ma dobrze wykształconą percepcję dotykową można samodzielnie przygotować dla niego symbole z naszego zestawu, wystarczy przedziurkować igłą kontur obrazka znajdującego się na planszy, tworzymy wtedy symbol do rozpoznawania dotykowego.

Namawiam do próby zastosowania symboli komunikacji wspomagającej w hipoterapii.
Warto bowiem samemu przekonać się jakie jego zastosowanie niesie możliwości. Wielu jeźdźców może odkryć na zajęciach ukryte pokłady kompetencji, wydobyć poczucie sukcesu i sprawstwa, lub zwyczajnie zacząć odczuwać radość zamiast niepokoju i chaosu.